Τα συναισθήματα δεν είναι πάντα βοηθητικά. Πολλές φορές βιώνουμε δύσκολα συναισθήματα που πονάνε και μας κατακλύζουν. Γιατί μπορεί να συμβαίνει αυτό;
Στο προηγούμενο άρθρο είδαμε πόσο σημαντικά είναι τα συναισθήματα και με πόσους τρόπους μας βοηθούν να ζήσουμε καλύτερα. Μας δίνουν σημαντικές πληροφορίες για την κατάσταση που βιώνουμε, μας δείχνουν τι έχουμε ανάγκη, μας δίνουν την κινητοποίηση και την ενέργεια που χρειαζόμαστε για να μπούμε σε δράση, και μας βοηθούν να έρθουμε πιο κοντά με τους άλλους.
Όμως τα συναισθήματα δεν είναι πάντα βοηθητικά. Πολλές φορές βιώνουμε δύσκολα συναισθήματα που πονάνε και μας κατακλύζουν. Μας οδηγούν σε πράξεις που δεν είναι βοηθητικές και αντί να μας κάνουν να έρθουμε πιο κοντά με τους άλλους μας απομακρύνουν ή μας οδηγούν σε αδιέξοδες συγκρούσεις.
Γιατί μπορεί να συμβαίνει αυτό; Υπάρχουν αρκετοί λόγοι. Ένας από αυτούς είναι ότι μπορεί να μην έχουμε μάθει πως να διαχειριζόμαστε τα συναισθήματά μας με αποτέλεσμα είτε να προσπαθούμε να τα αποφύγουμε τελείως ή να κατακλυζόμαστε από αυτά. Ένας άλλος λόγος είναι ότι μπορεί να νιώθουμε κάτι που δεν αφορά την κατάσταση που βρισκόμαστε αλλά ένα άλλο συναίσθημα. Δηλαδή έρχεται ένα δεύτερο συναίσθημα για να καλύψει το πρώτο, πιο χρήσιμο συναίσθημα. Ένας τρίτος λόγος είναι ότι το συναίσθημα δεν αφορά άμεσα αυτό που συμβαίνει τώρα αλλά πηγάζει από καταστάσεις που έχουμε βιώσει στο παρελθόν.
Σε αυτό το άρθρο θα ασχοληθούμε με την τελευταία περίπτωση.
Συναισθήματα από το παρελθόν
Κάθε φορά που η Ελένη* κάνει ένα μικρό λάθος στη δουλειά της, νιώθει να την κατακλύζει ένα τεράστιο κύμα ντροπής. Σφίγγεται το στομάχι της, το σώμα της συρρικνώνεται και θέλει να κρυφτεί σε μια γωνία. Ταυτόχρονα το μυαλό της κατακλύζεται από σκέψεις όπως «Ποτέ δεν θα τα καταφέρεις να κάνεις κάτι καλά», «Ποτέ δεν θα είσαι αρκετή», «Όταν καταλάβουν πόσο ανεπαρκής είσαι θα σε διώξουν από αυτή τη δουλειά, μήπως θα έπρεπε να παραιτηθείς από μόνη σου;».
Αυτό που είναι χαρακτηριστικό σε αυτό το συναίσθημα είναι ότι δεν ανταποκρίνεται στην πραγματική κατάσταση. Το να κάνεις ένα μικρό λάθος στη δουλειά σου δεν σημαίνει ότι είσαι ανάξιος ή ανεπαρκής σαν άτομο. Άρα αυτό το συναίσθημα δεν δίνει στην Ελένη κάποια σημαντική πληροφορία για την κατάσταση – αντίθετα δίνει μια σημαντική πληροφορία για το πώς νιώθει για τον εαυτό της και για τις εμπειρίες που την έχουν διαμορφώσει.
Οι γονείς της Ελένης πάντα απαιτούσαν από εκείνη την τελειότητα. Κάθε φορά που έκανε ένα μικρό λάθος, ας πούμε έπαιρνε 19 αντί για 20 στα μαθηματικά, οι γονείς της, της μιλούσαν άσχημα, της έλεγαν ότι είναι ανεπαρκής και ότι θα πρέπει να μην είναι και τόσο έξυπνη για να μην μπορεί να πάρει ένα 20 στα μαθηματικά. Σιγά-σιγά, μέσα από πολλές παρόμοιες εμπειρίες, η Ελένη διαμόρφωσε μια βαθιά αίσθηση ανεπάρκειας για τον εαυτό της, ένα βασικό συναίσθημα ότι δεν είναι αρκετά καλή το οποίο βιώνει ως καθηλωτική ντροπή.
Όλοι μας κουβαλάμε τέτοια οδυνηρά συναισθήματα από τις εμπειρίες που έχουμε βιώσει – όσο πιο τραυματικές είναι αυτές οι εμπειρίες τόσο πιο οδυνηρά, πολύπλοκα και βαθιά χαραγμένα είναι μέσα μας.
Έρευνες έχουν εντοπίσει τρεις ομάδες βασικών οδυνηρών συναισθημάτων που βρίσκονται στην καρδιά του ψυχολογικού πόνου για πελάτες με προβλήματα κατάθλιψης και άγχους. Αυτά είναι τα συναισθήματα που σχετίζονται (1) με τη μοναξιά και τη θλίψη, (2) με τη ντροπή, και (3) με τον φόβο και το άγχος.
Όταν ένα γεγονός ή μια σειρά από μικρά γεγονότα ξυπνήσουν κάποιο από αυτά τα συναισθήματα βουλιάζουμε αβοήθητοι μέσα του. Και κάθε φορά που το βιώνουμε είναι το ίδιο οδυνηρό, το ίδιο ανυπόφορο όπως και την προηγούμενη φορά. Το νιώθουμε σαν ένα παλιό, γνώριμο συναίσθημα που μοιάζει να είναι η πιο βαθιά μας αλήθεια, ο πυρήνας της ύπαρξής μας. Μπορεί να μας κυριέψει για μέρες ή να μας χαλάσει ολόκληρη την εβδομάδα. Και πολλές φορές συνοδεύεται από αρνητικές εσωτερικές φωνές και καταστροφικές σκέψεις: «Δεν θα καταφέρεις ποτέ τίποτα», «Κανείς δεν πρόκειται να σε αγαπήσει πραγματικά», «Αποκλείεται να καταφέρεις να ξεπεράσεις αυτό που συμβαίνει τώρα».
Γιατί αυτά τα συναισθήματα δεν είναι βοηθητικά
Όλα αυτά τα συναισθήματα που έχουμε μέσα μας από το παρελθόν μας δεν έχουν άμεση σχέση με την κατάσταση που συμβαίνει τώρα. Συνήθως προκαλούνται από κάτι που μοιάζει, άλλοτε πολύ και άλλοτε ελάχιστα, με τις καταστάσεις που βιώναμε τότε.
Για παράδειγμα, ένα από τα βαθιά πυρηνικά συναισθήματα του Αντώνη είναι η αίσθηση μοναξιάς και απόρριψης που βίωνε στη σχέση του με τη μητέρα του. Σήμερα, όταν η γυναίκα του αργεί να επιστρέψει από τη δουλειά, ο Αντώνης καταλαμβάνεται ξανά από εκείνο το τρομερό συναίσθημα εγκατάλειψης και απομόνωσης. Το αποτέλεσμα είναι ότι άλλες φορές ξεσπάει θυμωμένος και άλλες κλείνεται τελείως στον εαυτό του.
Το πρόβλημα με αυτά τα συναισθήματα είναι ότι δεν μας βοηθούν να αντιδράσουμε κατάλληλα στην κατάσταση. Μάλλον φαίνεται να συμβαίνει το αντίθετο, μας αποδιοργανώνουν ή μας οδηγούν σε πράξεις που δεν μας βοηθούν να πάρουμε αυτό που έχουμε ανάγκη.
Όταν ο Αντώνης ξεσπάει ή απομονώνεται, δημιουργεί απόσταση στη σχέση με τη γυναίκα του. Ενώ αυτό που έχει ανάγκη είναι να νιώσει συνδεδεμένος και ότι τον αγαπούν, η συμπεριφορά του όχι μόνο δεν τον βοηθάει να καλύψει την ανάγκη του αλλά τον οδηγεί ακόμα περισσότερο στη μοναξιά και την απόγνωση.
Υπάρχει λύση;
Όσο δύσκολα ή οδυνηρά και αν είναι τα συναισθήματα που έχουν χαραχτεί μέσα μας από τις εμπειρίες του παρελθόντος υπάρχουν τρόποι να τα αντιμετωπίσουμε.
Σε πολλές περιπτώσεις οι σχέσεις μας με καλούς φίλους ή με έναν καλό και υποστηρικτικό σύντροφο, οι πρακτικές ενσυνειδητότητας που εστιάζουν στην αυτοσυμπόνια, οι πρακτικές αυτοφροντίδας, το διάβασμα και το γράψιμο μπορούν να μας βοηθήσουν να βγούμε από το συναισθηματικό αδιέξοδο.
Αν όμως έχουμε βιώσει στην παιδική μας ηλικία τραυματικές εμπειρίες, εμπειρίες κακοποίησης και συναισθηματικής παραμέλησης ίσως χρειαζόμαστε κάτι περισσότερο. Πολλοί άνθρωποι έχουν βοηθηθεί με τη θεραπεία να επουλώσουν τις συναισθηματικές πληγές του παρελθόντος και να μπορούν να διαχειρίζονται τα συναισθήματά τους καλύτερα.
Στη θεραπεία ο Αντώνης αναγνώρισε πως το βαθύ συναίσθημα της μοναξιάς και εγκατάλειψης που ένιωθε δεν σχετιζόταν με το ότι η γυναίκα του αργούσε να επιστρέψει στο σπίτι αλλά ότι προερχόταν από τη σχέση του με τη μητέρα του. Ανέπτυξε την ικανότητα να μην βουλιάζει σε αυτό το συναίσθημα αλλά να μπορεί να σχετίζεται με αυτό από έναν πιο ενήλικο, συμπονετικό εαυτό. Με αυτό τον τρόπο άρχισε να νιώθει συμπόνια και κατανόηση για τον παιδικό εαυτό του και όλα αυτά που πέρασε.
Τα συναισθήματα συμπόνιας, αγάπης και κατανόησης προς τον εαυτό του μαζί με το συναίσθημα του πένθους για αυτά που χρειαζόταν και δεν πήρε ως παιδί λειτουργούν σαν αντίδοτο στο συναίσθημα της μοναξιάς και θλίψης και αρχίζουν να το αλλάζουν.
Σιγά σιγά ο Αντώνης αναγνωρίζει πότε βιώνει αυτό το συναίσθημα στην καθημερινότητά του και παίρνει λίγο χρόνο για να το διαχειριστεί. Η δουλειά που έχει κάνει στη θεραπεία μαζί με τη γνώση του ότι δεν είναι η απόλυτη αλήθεια αλλά μια πληγή του παρελθόντος τον βοηθά να κρατάει μια φιλική διάθεση προς αυτό και να το αντέχει χωρίς να τον κατακλύζει. Έτσι το συναίσθημα μαλακώνει και ο Αντώνης δεν κλείνεται στον εαυτό του αλλά μπορεί να επικοινωνεί στη γυναίκα του το πώς πραγματικά νιώθει. Το αποτέλεσμα είναι ότι έρχονται πιο κοντά και τελικά ο Αντώνης παίρνει αυτό που έχει ανάγκη: το αίσθημα σύνδεσης και αγάπης με τη γυναίκα του.
Τι να κάνουμε όταν βιώνουμε ένα τέτοιο συναίσθημα
Το πρώτο πράγμα που χρειάζεται να κάνουμε είναι να αποκτήσουμε επίγνωση. Χρειάζεται να αντιληφθούμε καταρχάς τι νιώθουμε και να παρατηρήσουμε πώς το βιώνουμε. Σε αυτό βοηθάει πολύ να εστιάσουμε στο σώμα μας και να δούμε τι αισθήσεις προκαλεί αυτό το συναίσθημα. Είναι ένα βάρος στο στομάχι, ένα σφίξιμο στην καρδιά ή μια πίεση στον λαιμό; Και τι συναίσθημα είναι; Μπορούμε να του δώσουμε ένα όνομα; Είναι ντροπή, θυμός, απόγνωση;
Στη συνέχεια μπορούμε να αναρωτηθούμε πως προκλήθηκε αυτό το συναίσθημα και με ποια κατάσταση μπορεί να σχετίζεται. Το συναίσθημα δικαιολογείται από την κατάσταση ή μοιάζει δυσανάλογο; Είναι λογικό να νιώθουμε τελείως ανεπιθύμητοι και να βουλιάζουμε στη θλίψη κάθε φορά που κάποιος δεν μας δίνει σημασία;
Χρειάζεται να αναγνωρίσουμε ότι μας έχει κατακλύσει ένα συναίσθημα που δεν αφορά την τωρινή κατάσταση αλλά έρχεται από το παρελθόν. Συχνά μπορεί να βοηθάει το να εντοπίσουμε ποια είναι η πηγή αυτού του συναισθήματος αλλά αυτό δεν είναι από μόνο του αρκετό.
Είναι σημαντικό να αντιληφθούμε ότι το συναίσθημα αυτό δεν είναι η απόλυτη αλήθεια αλλά ότι είναι μια πληγή του παρελθόντος που χρειάζεται να επουλωθεί. Χρειάζεται να συνειδητοποιήσουμε ότι δεν μας βοηθάει αλλά ότι μπορεί να μας εμποδίζει να πάρουμε αυτό που χρειαζόμαστε.
Δίνουμε στον εαυτό μας κατανόηση, αποδοχή και συμπόνια γι’ αυτό που αισθανόμαστε.
Προσπαθούμε να θυμόμαστε ότι υπάρχουν φορές που νιώθουμε και λειτουργούμε διαφορετικά. Χρειάζεται να βρούμε τον δρόμο να συνδεθούμε με τα καλά και τα δυνατά στοιχεία μας, να θυμηθούμε ότι υπάρχουν άνθρωποι που μας αγαπούν και πως έχουμε καταφέρει πράγματα στο παρελθόν.
Αν το συναίσθημα που βιώνουμε είναι πολύ οδυνηρό, το βιώνουμε πολύ συχνά και δυσκολευόμαστε να βγούμε από αυτό, τότε χρειάζεται να απευθυνθούμε σε κάποιον ειδικό ψυχικής υγείας για να μας βοηθήσει να το αντιμετωπίσουμε.
Εσείς ποια γνώριμα, οδυνηρά συναισθήματα βιώνετε συνήθως; Και ποιους τρόπους έχετε βρει για να τα αντιμετωπίσετε; Ελπίζω το σημερινό άρθρο να σας βοήθησε να καταλάβετε λίγο περισσότερο αυτά τα συναισθήματα και να βρείτε νέους τρόπους να τα αντιμετωπίσετε.
*Όλα τα ονόματα που αναφέρονται στο άρθρο αφορούν φανταστικά πρόσωπα. Εάν βρίσκετε ομοιότητες με εσάς ή κάποιο γνωστό σας άτομο είναι μάλλον επειδή τα πιο βαθιά μας συναισθήματα τείνουν να είναι κοινά. Ή, με τα λόγια του Carl Rogers, «Όσο πιο προσωπικό, τόσο πιο καθολικό».
Comments